Ansiklopedi
yasamoyunu, özgür ansiklopedi
Ansiklopedi, birçok bilginin sistematik ve çoğu zaman alfabetik sıra ile düzenlenmesinden elde edilen müracaat veya el kitabıdır. Bu isim, bazen bilimin belirli bölümünün ayrıntılarla ve sistemli bir şekilde incelendiği kitaplar için de kullanılmaktadır. Ansiklopediler, sözlükler gibi yalnız bir kelimenin çeşitli anlamlarını veren eserler değildir. Çok değişik konular hakkında oldukça geniş ve olaylara dayanan bilgiler verirler. Mümkün olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları beklenirse de, ister istemez hazırlayanların fikir ve kanaatleri içeriklerinden belli olur. Bu insanlık zaafından kurtulabilen yok gibidir.
Ansiklopedinin iki önemli özelliği: Konuların metodik düzenlenmesi ve her şeyi içine almasıdır. Ansiklopedi, kelime olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία, engkuklios paideia) dairesel eğitim veya bugün genel eğitim dediğimiz bir kelimeden gelmektedir. Buradaki bilgiden, bilinmeye değer bilgi anlamı çıkarılmalıdır. Ansiklopediden de, hazırlayanların önemli kabul ettiği konular hakkında kesin bilgi vermesi beklenir.
Tarihçe
Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına göre, ilk ansiklopedinin Platon'un öğrencilerinden Speusippus tarafından M.Ö. 4. yüzyılda yazıldığı tahmin edilmektedir.
Ortaçağda, bütün bilgilerin tek bir ciltte toplanması için büyük gayretler sarfedilmiştir. Bunlardan biri Dominikan papaz ve yazar Beauvais'li Vincent tarafından hazırlanmış olup, yazarın ifadesiyle zamanın bütün bilgilerini ihtiva etmekteydi.
On yedinci yüzyılın sonlarında ve 18. yüzyılın başlarında alfabetik sıraya göre düzenlenmiş ansiklopedilerin yayınlandığı görülmektedir. Bunlardan ilki, 1704'te İngilizce olarak yayınlandı. Daha sonraki yıllarda yayınlanan ansiklopediler, 1751-1772 arasında 17 cilt ve ilave iki cilt halinde yayınlanan ortak bir çalışma sonucu, bir yazar yerine pek çok uzman kişi tarafından hazırlanan ve genel sistemi yayınlayanlar tarafından tespit edilen bir eser olarak ortaya çıkmıştır. Bu yol modern ansiklopedileri hazırlatanların hemen hepsi tarafından benimsenmiştir. Böylece ansiklopedi daha doğru bilgiler verirken eserin daha geniş ve tarafsız olması da sağlanmıştır.
İngilizlerin ünlü Encyclopedia Britannica’sı, Fransızların Encyclopédie’si ile hemen hemen aynı zamanda yayınlanmıştır. 1768-1771 arasındaki ilk baskısından itibaren kendine has bir özelliğe sahip olmuştur. Büyük ikinci baskısı 1910-1911'de yayınlanmıştır. 1929'daki 14. baskısından itibaren 24 cilt olarak ABD'de yayınlanmaktadır.
Ansiklopedi yayını, 19. yüzyılda yayılmış ve hemen hemen her ülke, kendi ansiklopedisine 20. yüzyılın ortasında sahip olmuştur. Başlıca Enciclopedia İtalianaİtalyanca, 1925), Enciclopedia Universal Ilustrada (İspanyolca), Encyclopedia Americana (İngilizce) ve 30 cilt olarak ve 1957-1960 arasında ikinci baskısı yayınlanan Bolşaya Sovetskaya Entsiklopedya (Rusça) 93 cilt olarak yayınlanmıştır.
Almanya ise 18. yüzyıl geleneğine sadık kalarak Der Grosse Brockhaus adlı eserin 16. baskısını Brockhaus Conversationslexion ismi altında yayınlamıştır. 1961'de yayınlanan Meyers Neues Lexikon ise bunun bir taklididir. Ancak bu iki eser için, normal sözlüklerde bulunan kelimeleri içerdiklerinden ansiklopedik sözlük olarak sınıflamak yerinde olur. 1935'te kurulan Encyclopedia Françoise 21 ciltlik bir eser olarak planlanmıştır. Sözlük ansiklopedi olarak ün yapmış olan İtalyan Dizionaria Enciclopedica ve Fransız, Larousse' da önemli eserlerdir.
İslam kültüründe ansiklopedi karşılığında Külliyat, Dairat-ül-mearif, Muhit-ül-mearif, Kamus, Mevdua, Tabakat ve Mevsu'at gibi isimler kullanılmıştır.
İlk Türk ansiklopedistleri İbni Sina ve Farabi ile Farabi'nin çağdaşı Abdullah bin Muhammed bin Ahmed bin Yusuf el-Harezmi'dir ki bunun eseri Mefatihul Ulum ayarında eser yoktur. Gazali'nin İhyai Ulumiddin'i yalnız dini ilimlere aittir.
Osmanlı'da ilk ansiklopedist Taşköprülüzade Ahmet'tir (935-968). Mevzuatül Ulüm'ü iki büyük cilttir. Birinci cilt akli ilimlere, ikincisi dini ilimlere aittir.
En meşhur ansiklopedist Katip Çelebi'dir (Hacı kalfa). Keşfuzzunun, Tuhfetül kibar fi esfarül bihar, Cihannüma, Takvimi Vakayi, Mizanül hakk fi ihtiyarül ahakk en önemli eserleridir. Bursalı İsmail Hakkı'dan sonra modern ansiklopedistler nesli gelir.
Türkiye'de Ansiklopediler
Ansiklopedinin iki önemli özelliği: Konuların metodik düzenlenmesi ve her şeyi içine almasıdır. Ansiklopedi, kelime olarak eski Yunancadaki (ἐγκύκλιος παιδεία, engkuklios paideia) dairesel eğitim veya bugün genel eğitim dediğimiz bir kelimeden gelmektedir. Buradaki bilgiden, bilinmeye değer bilgi anlamı çıkarılmalıdır. Ansiklopediden de, hazırlayanların önemli kabul ettiği konular hakkında kesin bilgi vermesi beklenir.
Tarihçe
Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına göre, ilk ansiklopedinin Platon'un öğrencilerinden Speusippus tarafından M.Ö. 4. yüzyılda yazıldığı tahmin edilmektedir.
Ortaçağda, bütün bilgilerin tek bir ciltte toplanması için büyük gayretler sarfedilmiştir. Bunlardan biri Dominikan papaz ve yazar Beauvais'li Vincent tarafından hazırlanmış olup, yazarın ifadesiyle zamanın bütün bilgilerini ihtiva etmekteydi.
On yedinci yüzyılın sonlarında ve 18. yüzyılın başlarında alfabetik sıraya göre düzenlenmiş ansiklopedilerin yayınlandığı görülmektedir. Bunlardan ilki, 1704'te İngilizce olarak yayınlandı. Daha sonraki yıllarda yayınlanan ansiklopediler, 1751-1772 arasında 17 cilt ve ilave iki cilt halinde yayınlanan ortak bir çalışma sonucu, bir yazar yerine pek çok uzman kişi tarafından hazırlanan ve genel sistemi yayınlayanlar tarafından tespit edilen bir eser olarak ortaya çıkmıştır. Bu yol modern ansiklopedileri hazırlatanların hemen hepsi tarafından benimsenmiştir. Böylece ansiklopedi daha doğru bilgiler verirken eserin daha geniş ve tarafsız olması da sağlanmıştır.
İngilizlerin ünlü Encyclopedia Britannica’sı, Fransızların Encyclopédie’si ile hemen hemen aynı zamanda yayınlanmıştır. 1768-1771 arasındaki ilk baskısından itibaren kendine has bir özelliğe sahip olmuştur. Büyük ikinci baskısı 1910-1911'de yayınlanmıştır. 1929'daki 14. baskısından itibaren 24 cilt olarak ABD'de yayınlanmaktadır.
Ansiklopedi yayını, 19. yüzyılda yayılmış ve hemen hemen her ülke, kendi ansiklopedisine 20. yüzyılın ortasında sahip olmuştur. Başlıca Enciclopedia İtalianaİtalyanca, 1925), Enciclopedia Universal Ilustrada (İspanyolca), Encyclopedia Americana (İngilizce) ve 30 cilt olarak ve 1957-1960 arasında ikinci baskısı yayınlanan Bolşaya Sovetskaya Entsiklopedya (Rusça) 93 cilt olarak yayınlanmıştır.
Almanya ise 18. yüzyıl geleneğine sadık kalarak Der Grosse Brockhaus adlı eserin 16. baskısını Brockhaus Conversationslexion ismi altında yayınlamıştır. 1961'de yayınlanan Meyers Neues Lexikon ise bunun bir taklididir. Ancak bu iki eser için, normal sözlüklerde bulunan kelimeleri içerdiklerinden ansiklopedik sözlük olarak sınıflamak yerinde olur. 1935'te kurulan Encyclopedia Françoise 21 ciltlik bir eser olarak planlanmıştır. Sözlük ansiklopedi olarak ün yapmış olan İtalyan Dizionaria Enciclopedica ve Fransız, Larousse' da önemli eserlerdir.
İslam kültüründe ansiklopedi karşılığında Külliyat, Dairat-ül-mearif, Muhit-ül-mearif, Kamus, Mevdua, Tabakat ve Mevsu'at gibi isimler kullanılmıştır.
İlk Türk ansiklopedistleri İbni Sina ve Farabi ile Farabi'nin çağdaşı Abdullah bin Muhammed bin Ahmed bin Yusuf el-Harezmi'dir ki bunun eseri Mefatihul Ulum ayarında eser yoktur. Gazali'nin İhyai Ulumiddin'i yalnız dini ilimlere aittir.
Osmanlı'da ilk ansiklopedist Taşköprülüzade Ahmet'tir (935-968). Mevzuatül Ulüm'ü iki büyük cilttir. Birinci cilt akli ilimlere, ikincisi dini ilimlere aittir.
En meşhur ansiklopedist Katip Çelebi'dir (Hacı kalfa). Keşfuzzunun, Tuhfetül kibar fi esfarül bihar, Cihannüma, Takvimi Vakayi, Mizanül hakk fi ihtiyarül ahakk en önemli eserleridir. Bursalı İsmail Hakkı'dan sonra modern ansiklopedistler nesli gelir.
Türkiye'de Ansiklopediler
- Genel Ansiklopediler
- Hayat Ansiklopedisi, Cumhuriyet, 10 cilt, 1932-36.
- Türk (İnönü) Ansiklopedisi, MEB, 1943, 30 cilt.
- İslam Ansiklopedisi, MEB, 1940, 25 cilt.
- Hayat Ansiklopedisi, Hayat Yayınları, 6 cilt, 1961-63.
- Cumhuriyet Ansiklopedisi, Arkın Yayınları, 11 cilt, 1968-72.
- Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi, Meydan Gazetecilik, 33 cilt, 1969.
- Resimli Yeni Lugat ve Ansiklopedi, İbrahim Alaattin Gövsa, 1947-54.
- Ansiklopedik Sözlük, Milliyet Yayınları, 3 cilt, 1967-68.
- Anabritannica, Ana Yayıncılık, 1986.
- Hayat Küçük Ansiklopedi, Hayat Yayınları, Tek cilt, 1980
- Özel Konulu Ansiklopediler
- İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı
- Türkiye 1923-1973 ansiklopedisi, Kaynak Kitaplar, 1974, 4 cilt.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
ders,plan,proje,performans,ödev