Bilgi ve belge yönetimi nedir?

Shutterstock

Dünyada her saniye milyonlarca yeni veri/bilgi üretiliyor. Öyle ki her dönemde bu büyüklüğü açıklamak için yeni bir birimle tanışıyoruz: Terabayt, petabayt, exabayt, zetabayt, yottabayt… Bu terimlerin söylenmesi çok kolay ancak bu terimlerin temsil ettiği verinin/bilginin boyutu gittikçe yönetilmesi zor bir hal alıyor. Bu bilginin sınıflanması, düzenlenmesi, erişiminin sağlanması, yayınlanması, doğrulanması ve tüm bu süreçlerin hiçbir kesintiye uğramadan devam edebilmesi için profesyoneller yetiştiren bir bölüm var: Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Bu bölüm 2002 yılında Kütüphanecilik, Arşivcilik ve Dokümantasyon-Enformasyon bölümlerinin birleştirilmesiyle Bilgi ve Belge Yönetimi adını aldı.

En doğru bilgiye, en doğru kanaldan, en hızlı şekilde erişmek; bu bilgiyi doğru yorumlamak, analiz edebilmek ve sentezleyip sunabilmek tarihin her döneminde önemliydi. Bu işlev tarih boyunca kütüphaneler tarafından gerçekleştirildi ve gerçekleştirilmeye devam ediyor. Tıpkı kütüphanelerin dünya tarihinde önemli yeri olduğu gibi kütüphanecilik eğitiminin de önemli bir yeri var. Ülkemizde 1925’te kütüphanecilik kurslarıyla başlayan kütüphanecilik eğitimi, 1954’te Ankara Üniversitesi Kütüphanecilik Enstitüsünün kurulmasıyla resmî olarak profesyoneller yetiştirmeye başladı ve günümüzde Bilgi ve Belge Yönetimi adıyla lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde uzmanlar yetiştirmeye devam ediyor.

Kütüphanecilikten bilgi okullarına

İnsanlar ve bilgi arasındaki bağlantıyı nasıl kurabiliriz? İnsanların potansiyellerini gerçekleştirmelerine yardımcı olmak için bilgiyi nasıl sunabiliriz? Olumlu değişimi sağlamak için bir aracı olarak bilgiyi nasıl kullanabiliriz?[1]

Bilgi ve Belge Yönetiminin temelinde bu sorular ve “

bilgi” kavramı yatıyor. İnternetin yaygınlaşmasıyla toplumun kütüphanecilik ve bilgi hizmetlerine ihtiyacının kalmayacağı ile ilgili spekülasyonlar yapıladursun, “bilgi problemleri”ni nasıl çözebileceğini bilen ve bu yolları topluma öğretmek üzere yetiştirilmiş profesyonellere en çok ihtiyaç duyulan çağda yaşıyoruz. Dünyada bu okulların son 20 yılda “bilgi okulu” (i-school) olarak anılma sebebi de bu. Aktif çalışan bir Bilgi Okulları Örgütü (iSchools) bile var. 2005 yılında kurulan ve 2015 yılında Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümünün de üye olarak kabul edildiği Bilgi Okulları Örgütü (iSchools) bilgi, teknoloji ve insan arasındaki ilişkileri araştıran, her alanda bilginin rolünü öğrenmeye/anlamaya adanmış disiplinler arası eğitim veren okulları kapsıyor ve bilgi alanını ortaklaşa bir çalışma ile geliştirmeyi hedefliyor.[2]

Bilgi ve belge yönetimi eğitimi

Bilgi ve belge yönetimi eğitimini Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü lisans programının kavramsal modeli üzerinden açıklamak isterim.

Bilgi ve belge yönetimi eğitiminde yedi temel bileşen bulunuyor ve bu yedi bileşen birbiriyle ilişkili (bkz. Şekil 1). Her bir bileşenin öğretildiği seçmeli derslerle öğrencilerin seçtikleri yolda uzmanlaşmaları sağlanıyor. Eğitim hayatı boyunca öğrencilere hem bilgi kaynaklarının, hem de bu kaynakları kullanan kişilerin özellikleri öğretiliyor. Bunun yanında bilgi kuramı, bilginin etkili şekilde düzenlenmesi, kullanıcının ihtiyacına ve bilgi kaynağının özelliğine göre bilgi sistemlerinin tasarlanması, bilgi merkezlerinin yönetilmesi ve bilimsel araştırmaların iyileştirilmesi gibi unsurlar da bölüm programında tanımlanmış durumda. Bu programı başarıyla tamamlayan öğrenciler çok çeşitli iş kollarında profesyonel yaşama adım atıyorlar.

Şekil 1. Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü lisans ders programı kavramsal modeli[3]

Bilgi ve Belge Yönetimi mezunları nerelerde çalışırlar?

H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü lisans programı kavramsal modeli ve 50. yıl kutlamaları kapsamında gerçekleştirilen mezun izleme/tarama çalışması ön sonuçları[4]  mezunlarımızın nerelerde çalıştığına dair somut örnekler sunuyor:

• Kütüphaneleri toplum için ev ve iş yerlerinden sonra üçüncü mekânlara dönüştürebilmek için kütüphanelerde,
  • Halk, üniversite ve araştırma, çocuk, okul, belediye kütüphaneleri…
• Tarihi bilginin korunması, arşivlenmesi veya sayısallaştırılması için arşivlerde,
  • Devlet arşivleri, kurumsal arşivler…
• Doküman yönetimi ve iş akışının büyük önem taşıdığı özel sektör kuruluşlarında,
  • İnşaat sektörü, sanayi kuruluşları vb.
• Sosyal medya verisinin analizini yapan kuruluşlarda,
• Bilimsel akademik veri tabanlarının tasarlanması, kullanıcıya sunulması, erişiminin sağlanması ve kullanım eğitimlerinin verilmesi süreçlerinde yayınevleri ve sağlayıcı firmalarda,
• Bilimsel iletişim ve araştırma konularındaki öğrenme geçmişi sayesinde bilimsel ve teknolojik politika geliştiren kamu kuruluşlarında,
• Elektronik belge yönetim sistemi (EBYS) gibi kurumsal veri yönetimi, Dspace gibi kurumsal arşiv yönetimi ve OJS gibi akademik dergi yönetim sistemlerinde geliştirme, tasarım ve uygulama yapan kurum ve kuruluşlarda,
• Bilimsel araştırmalar kapsamında yürütülen çok çeşitli projelerde,
  • Dijital insani bilimler, dijital dönüşüm, kültürel miras, veri analitiği, veri bilimi…
• Masa başı araştırmaları gerçekleştirmek üzere pazar araştırması yapan kurum ve kuruluşlarda,
• Sağlık kuruluşları, ilaç firmaları ve vakıflar başta olmak üzere tıbbi bilginin yönetimi ve sağlık bilişimi alanında çalışan kurum ve kuruluşlarda bilgi profesyoneli şemsiye kavramı altında gruplandırılabilecek çok çeşitli ünvanlarla (kütüphaneci, arşivist, dokümantalist, elektronik kaynak yöneticisi, veri yöneticisi, sistem analisti, bilgi danışmanı, sağlık bilgi profesyoneli, kültürel miras yöneticisi gibi)

Yine aynı rapora göre[5] mezunlarımızın %86’sı aktif olarak çalışıyor. Mezunlarımızın yaklaşık yarısı mezun olduktan sonraki ilk üç ay içinde çalışmaya başlıyorlar.

Bölümün disiplinlerarası gücü ve yeni fırsatlar

Bilginin boyutunun, niteliğinin ve anlamının geçmişe nazaran çokça değiştiği günümüzde bu bilginin etkili bir şekilde yönetimi de artık disiplinlerarası bir güç birliği gerektiriyor. Dünyada, özellikle ABD’de, bilgibiliminin sıklıkla lisansüstü düzeyde eğitim vermesinin temel nedeni de bu. Örneğin, Bilgi ve Belge Yönetimi temel eğitimi olan bir kişi Çocuk Gelişimi alanında lisansüstü eğitimi aldığında (ya da tam tersi) çocukların istek ve beklentilerini çok iyi anlayıp bunu çocuk kütüphanelerine yansıtabilecek bir uzman haline gelebiliyor. Bu tür örneklere Türkiye’de rastlamak mümkün.

Ayrıca ülkemizde bahsedilen disiplinlerarası gücü sağlamak üzere açılmış lisansüstü bilgi yönetimi programları da var. Hacettepe Üniversitesi Bilişim Enstitüsü bünyesinde açılan Bilgi Araştırmaları Anabilim Dalına bağlı Bilgi Yönetimi Tezsiz Yüksek Lisans Programı bu disiplinlerarası gelişim imkanlarından birini sunuyor.

Eğitim : Ödev / Ders / Proje / Tez / Çizim