Inşaat Tuğlası Ve Kiremit Imaline Elverişli Toprakların Tanınması İNŞAAT TUĞLASI VE KİREMİT İMALİNE ELVERİŞLİ TOPRAKLARIN TANINMASI
ÖNSÖZ
M.T.A. Enstitüsü Türkiye'nin muhtelif bölgelerinde kiremit, tuğla hammaddesi
etüdü yapmış ve yapmaktadır. Bu çalışmaların ekserisi resmî müesseselerin isteği üzerine
yapılmış, bir kısmı da özel sektör tarafından finanse edilmiştir. Enstitü elemanları
mevzuubahis bölgeye giderek araziyi tetkik etmekte, kiremit ve tuğla imaline elverişli
olduğunu tahmin ettikleri sahalardan numune alarak, bunları Enstitü laboratuvarlarında
tetkik ettirmekte ve neticeye göre raporlarını hazırlamaktadırlar.
Kiremit ve tuğla imalinde kullanılabilen topraklar hakkında Türkçe neşriyat
mevcut değildir. Yabancı dillerdeki neşriyat ise, ya elde bulunmamakta veya uzun literatür
araştırmalarına lüzum göstermektedir. Hammadde ariyan kimseler evvelden edindikleri
tecrübelere dayanarak numune toplamakta, bu numuneler ise bazan laboratuvarda
menfi netice vermektedir. Ayrıca, özel sektörden bazı teşebbüs sahipleri hiç hammadde
etüdü yaptırmadan fabrika kurmakta ve zarar etmektedirler.
Bu yazı, kiremit tuğla hammaddesi ariyan kimselere, gözle tetkik ederek ve basit
denemeler yaparak elverişli toprağı kolayca tanımaları ve seçmeleri için gerekli bilgiyi
vermek maksadıyla hazırlanmıştır. Ayrıca laboratuvar muayene metodları da kısaca izah
edilmiştir.
Toprağın görünüşü ve arazide yapılabilen denemeler
Toprağın görünüşü, bize terkibi ve imalâta elverişli olup olmadığı hakkında bir
hayli bilgi verir. Kırmızı renkli killer fazla demir bileşikleri ihtiva ederler. Halkımız,
kullanacağı kiremit ve tuğlanın kiremidi renkte olmasını ister. Meselâ açık sarı renkteki
bir kiremit teknik evsaf bakımından fevkalâde iyi olsa bile, piyasada tutulmaz. Bundan
dolayı, hammadde ararken koyu kırmızı killer tercih edilmelidir. Esasen demir bileşikleri
pişme esnasında eritici olarak tesir gösterirler ve mamulün basınca dayanıklılığım artırırlar.
Bazan demir bileşikleri toprakta açık sarı ve yeşilimsi renkteki iki değerlikli halde
bulunurlar. Bunlar 900-1000 derecede pişirilince, üç değerlikli demir bileşiği haline yükseltgenerek
kiremidi kırmızı bir renk alırlar. Numune alırken bu hususu da gözönünde
tutmak lâzımdır. % 5 veya daha fazla demir oksit ihtiva eden killer kırmızı renkte
pişerler, fakat hammaddede fazla kireç varsa mamulün rengi açılır.
Toprağın koyu kahverengi olması umumiyetle manganez bileşiklerinden veya
humus maddelerinden ileri gelir. Toprağın plastikliğini, işlenme kabiliyetini artıran organik
humus asillerinin kiremit, tuğla hammaddesinde bulunması makbuldür. Toprağın koyu kahverenginin
humus maddelerinden ileri gelip gelmediği, numuneyi takriben 400
dereceye kadar kızdırmak suretiyle tesbit edilebilir; kızdırılan maddenin rengi kayboluyorsa,
renkli organik maddelerin mevcut olduğu anlaşılır.
Toprağın rengi normalden daha açık olduğu takdirde, önce, arazinin fazla, kireçli
olduğu akla gelir. Kireç (kalker), kiremit tuğla sanayii için zararlı bir maddedir. Hammadde
içinde % 33 ten fazla CaCO3 bulunmamalıdır. Umumiyetle % 25 ten az kireç
ihtiva eden topraklar tercih edilir. Fazla kireçli topraklarla imal edilen tuğlaların ve
kiremitlerin gözenekliliği ve su emme nispetleri artar, dona mukavemetleri azalır. Ayrıca,
piştikten sonra içinde serbest kireç kalması ve mamulü çatlatması tehlikesi ortaya çıkar.
Toprağın kireç nispeti hakkında fikir edinmek için üzerine asit damlatılır, fazla köpürme
görülüyorsa toprak fazla kireçlidir.
Mevcut kireç, şayet ince dağılmış halde olmayıp, iri taneler şeklinde bulunuyorsa,
pişme esnasında mamulü çatlatır. Kirecin ince taneler halinde bulunup bulunmadığını,
toprağı elemek ve mütaakıben elek altı ve üstünü asitle muamele etmek suretiyle tesbit
etmek mümkündür.
Kiremit, tuğla toprağında bulunan kilden gayrı maddeleri tesbit etmek maksadıyla,
toprak, bir kabın içinde bol su ile karıştırılır; suda dağılan killi kısım üstten aktarılır.
Bu ameliye birkaç defa tekrar edilir ve bakiye tetkik edilir.
Aktarma bakiyesinde takriben üç milimetreden büyük taşlar bulunuyorsa, hammaddenin
fabrikada kollergangdan veya döner silindirler arasından geçirilerek ezilmesi
icabeder. Aksi takdirde toprakta bulunan iri kuars ve kum taneleri imalât esnasında
mamulün çatlamasına sebep olurlar.
Toprağın fazla miktarda pirit ihtiva etmesi de mahzurludur. Piritin bozunması
esnasında çıkan kükürtlü gazlar mamulü çatlatabilir veya pişme şartlarına göre, suda
çözünen tuzlar teşekkül edebilir. Suda çözünen tuzların mevcudiyeti mamulün yüzeyinde
kristallenmesi ile göze çarpar. Çiçeklenen tuğla ve kiremitin basınca ve dona mukavemeti
azalır. Umumiyetle kalsiyum sülfat, az miktarda da manyezyum, demir ve alkali
sülfatlardan ibaret olan bu tuzlar ya önceden hammaddede mevcut bulunurlar veya
yukarda izah edildiği gibi, hammaddedeki piritin fırında bozunması esnasında teşekkül
eden SO2 gazının oksitlere tesiri neticesinde hâsıl olurlar. SO2 gazı, yakıt olarak kullanılan
kömürdeki kükürtten de teşekkül edebilir. Killere ilâve edilen suyun içinde de
sülfat iyonu bulunmamalıdır. Suda çözünen tuzlar tuğlalar arasına konan çimento harcına
da tesir ederek, inşaatın yıkılmasını tevlit edecek tehlikeli durumlara sebep olurlar.
Mika, ışıkta pırıldıyan ince levhalar halinde toprakta bulunur. Fazla miktarda
mika ihtiva eden killerle pişirilen kiremit ve tuğlaların su geçirme nispetleri yüksek olur.
Bundan dolayı mika da zararlı maddelerden sayılır.
Kiremit tuğla imal edilecek killerin içinde kömür parçalarının bulunması mahzurludur.
Kilin içindeki kömür, pişme esnasında mamulün yer yer çatlamasına ve kabarmasına
sebep olur.
Killer vasat derecede plâstik olmalıdır. Fazla plâstik (yağlı) killer kururken ve
pişerken çok küçülürler, çatlar ve deforme olurlar. Az plâstik (kumlu) killerin ise kalıplanması
zordur; bunlarla yapılan kiremit ve tuğlaların basınca dayanıklılığı az olur.
imalâttan evvel fazla yağlı killerle kumlu toprakların, orta derecede plâstik bir hammadde
elde edilecek şekilde iyice birbirine karıştırılması icabeder. Toprağın yağlı veya
kumlu olduğunu tesbit etmek için, numune az su ile karıştırılıp yoğurulur. Hamur gibi
yoğurulabilen, şekillendirilebilen ve bıçakla düzgün bir şekilde kesilebilen killer yağlı
killerdir. Az plâstik olan kumlu killer yoğurulurken parçalanır ve biraz fazla su ilâve
edilince yayılır, akıcı hale geçerler.
Laboratuvar muayene metodları
Kiremit, tuğla topraklarının laboratuvar muayenelerinin yapılabilmesi için, en az
üç kilo numuneye ihtiyaç vardır. Bu killerin kimyasal analizlerinin yapılması muhakkak
şart değildir; teknolojik denemelerle hammaddenin imalâta elverişli olup olmadığı hakkında
bir kanaat edinilebilir. Fakat kimyasal analiz neticeleri bilindiği takdirde, hammaddenin
bazı özellikleri ve ihtiva ettiği zararlı maddeler tesbit edilebilir.
Killi kısım uzaklaştırıldıktan sonra, bakiyenin mineralojik tetkiki de faydalı olur.
Röntgenografik ve diferansiyel termik analizler hammaddenin bünyesinin tanınmasına
yararlar, fakat pratik değerlendirme bakımından fazla önemi haiz değildirler.
Laboratuvarda killerin teknolojik muayenesi, ön denemeler, pişmeden önceki
denemeler ve piştikten sonra yapılan denemeler olmak üzere, üç kısımda mütalâa edilir,
önce ön denemeler yapılarak hammadde hakkında umumi malûmat edinilir. Sonra tane
büyüklüğü, CaCO3 nispeti ve plâstiklik suyu miktarı tesbit edilir. Numune kalıplandıktan
sonra kuruma zamanı, kuruma küçülmesi ve kuru mukavemeti tâyin edilir.
Mütaakıben, muhtelif hararetlerde pişirilen numunelerin rengi, yüzey sertliği, pişme
küçülmesi, su emme nispeti, çatlama ve deformasyon durumu tesbit edilir. Ayrıca, bazı
hususi hallerde, mamulün hacim ağırlığı, suda çözünen tuz nispeti, basınca ve dona
dayanıklılığı, su geçirgenliği de tâyin edilmelidir.
Raporda, netice olarak, hammaddenin tuğla ve kiremit imaline elverişli olup olmadığı
belirtilir.
Neşre verildiği tarih 5 Mayıs, 1964
Oktay ORHUN
Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara
ÖNSÖZ
M.T.A. Enstitüsü Türkiye'nin muhtelif bölgelerinde kiremit, tuğla hammaddesi
etüdü yapmış ve yapmaktadır. Bu çalışmaların ekserisi resmî müesseselerin isteği üzerine
yapılmış, bir kısmı da özel sektör tarafından finanse edilmiştir. Enstitü elemanları
mevzuubahis bölgeye giderek araziyi tetkik etmekte, kiremit ve tuğla imaline elverişli
olduğunu tahmin ettikleri sahalardan numune alarak, bunları Enstitü laboratuvarlarında
tetkik ettirmekte ve neticeye göre raporlarını hazırlamaktadırlar.
Kiremit ve tuğla imalinde kullanılabilen topraklar hakkında Türkçe neşriyat
mevcut değildir. Yabancı dillerdeki neşriyat ise, ya elde bulunmamakta veya uzun literatür
araştırmalarına lüzum göstermektedir. Hammadde ariyan kimseler evvelden edindikleri
tecrübelere dayanarak numune toplamakta, bu numuneler ise bazan laboratuvarda
menfi netice vermektedir. Ayrıca, özel sektörden bazı teşebbüs sahipleri hiç hammadde
etüdü yaptırmadan fabrika kurmakta ve zarar etmektedirler.
Bu yazı, kiremit tuğla hammaddesi ariyan kimselere, gözle tetkik ederek ve basit
denemeler yaparak elverişli toprağı kolayca tanımaları ve seçmeleri için gerekli bilgiyi
vermek maksadıyla hazırlanmıştır. Ayrıca laboratuvar muayene metodları da kısaca izah
edilmiştir.
Toprağın görünüşü ve arazide yapılabilen denemeler
Toprağın görünüşü, bize terkibi ve imalâta elverişli olup olmadığı hakkında bir
hayli bilgi verir. Kırmızı renkli killer fazla demir bileşikleri ihtiva ederler. Halkımız,
kullanacağı kiremit ve tuğlanın kiremidi renkte olmasını ister. Meselâ açık sarı renkteki
bir kiremit teknik evsaf bakımından fevkalâde iyi olsa bile, piyasada tutulmaz. Bundan
dolayı, hammadde ararken koyu kırmızı killer tercih edilmelidir. Esasen demir bileşikleri
pişme esnasında eritici olarak tesir gösterirler ve mamulün basınca dayanıklılığım artırırlar.
Bazan demir bileşikleri toprakta açık sarı ve yeşilimsi renkteki iki değerlikli halde
bulunurlar. Bunlar 900-1000 derecede pişirilince, üç değerlikli demir bileşiği haline yükseltgenerek
kiremidi kırmızı bir renk alırlar. Numune alırken bu hususu da gözönünde
tutmak lâzımdır. % 5 veya daha fazla demir oksit ihtiva eden killer kırmızı renkte
pişerler, fakat hammaddede fazla kireç varsa mamulün rengi açılır.
Toprağın koyu kahverengi olması umumiyetle manganez bileşiklerinden veya
humus maddelerinden ileri gelir. Toprağın plastikliğini, işlenme kabiliyetini artıran organik
humus asillerinin kiremit, tuğla hammaddesinde bulunması makbuldür. Toprağın koyu kahverenginin
humus maddelerinden ileri gelip gelmediği, numuneyi takriben 400
dereceye kadar kızdırmak suretiyle tesbit edilebilir; kızdırılan maddenin rengi kayboluyorsa,
renkli organik maddelerin mevcut olduğu anlaşılır.
Toprağın rengi normalden daha açık olduğu takdirde, önce, arazinin fazla, kireçli
olduğu akla gelir. Kireç (kalker), kiremit tuğla sanayii için zararlı bir maddedir. Hammadde
içinde % 33 ten fazla CaCO3 bulunmamalıdır. Umumiyetle % 25 ten az kireç
ihtiva eden topraklar tercih edilir. Fazla kireçli topraklarla imal edilen tuğlaların ve
kiremitlerin gözenekliliği ve su emme nispetleri artar, dona mukavemetleri azalır. Ayrıca,
piştikten sonra içinde serbest kireç kalması ve mamulü çatlatması tehlikesi ortaya çıkar.
Toprağın kireç nispeti hakkında fikir edinmek için üzerine asit damlatılır, fazla köpürme
görülüyorsa toprak fazla kireçlidir.
Mevcut kireç, şayet ince dağılmış halde olmayıp, iri taneler şeklinde bulunuyorsa,
pişme esnasında mamulü çatlatır. Kirecin ince taneler halinde bulunup bulunmadığını,
toprağı elemek ve mütaakıben elek altı ve üstünü asitle muamele etmek suretiyle tesbit
etmek mümkündür.
Kiremit, tuğla toprağında bulunan kilden gayrı maddeleri tesbit etmek maksadıyla,
toprak, bir kabın içinde bol su ile karıştırılır; suda dağılan killi kısım üstten aktarılır.
Bu ameliye birkaç defa tekrar edilir ve bakiye tetkik edilir.
Aktarma bakiyesinde takriben üç milimetreden büyük taşlar bulunuyorsa, hammaddenin
fabrikada kollergangdan veya döner silindirler arasından geçirilerek ezilmesi
icabeder. Aksi takdirde toprakta bulunan iri kuars ve kum taneleri imalât esnasında
mamulün çatlamasına sebep olurlar.
Toprağın fazla miktarda pirit ihtiva etmesi de mahzurludur. Piritin bozunması
esnasında çıkan kükürtlü gazlar mamulü çatlatabilir veya pişme şartlarına göre, suda
çözünen tuzlar teşekkül edebilir. Suda çözünen tuzların mevcudiyeti mamulün yüzeyinde
kristallenmesi ile göze çarpar. Çiçeklenen tuğla ve kiremitin basınca ve dona mukavemeti
azalır. Umumiyetle kalsiyum sülfat, az miktarda da manyezyum, demir ve alkali
sülfatlardan ibaret olan bu tuzlar ya önceden hammaddede mevcut bulunurlar veya
yukarda izah edildiği gibi, hammaddedeki piritin fırında bozunması esnasında teşekkül
eden SO2 gazının oksitlere tesiri neticesinde hâsıl olurlar. SO2 gazı, yakıt olarak kullanılan
kömürdeki kükürtten de teşekkül edebilir. Killere ilâve edilen suyun içinde de
sülfat iyonu bulunmamalıdır. Suda çözünen tuzlar tuğlalar arasına konan çimento harcına
da tesir ederek, inşaatın yıkılmasını tevlit edecek tehlikeli durumlara sebep olurlar.
Mika, ışıkta pırıldıyan ince levhalar halinde toprakta bulunur. Fazla miktarda
mika ihtiva eden killerle pişirilen kiremit ve tuğlaların su geçirme nispetleri yüksek olur.
Bundan dolayı mika da zararlı maddelerden sayılır.
Kiremit tuğla imal edilecek killerin içinde kömür parçalarının bulunması mahzurludur.
Kilin içindeki kömür, pişme esnasında mamulün yer yer çatlamasına ve kabarmasına
sebep olur.
Killer vasat derecede plâstik olmalıdır. Fazla plâstik (yağlı) killer kururken ve
pişerken çok küçülürler, çatlar ve deforme olurlar. Az plâstik (kumlu) killerin ise kalıplanması
zordur; bunlarla yapılan kiremit ve tuğlaların basınca dayanıklılığı az olur.
imalâttan evvel fazla yağlı killerle kumlu toprakların, orta derecede plâstik bir hammadde
elde edilecek şekilde iyice birbirine karıştırılması icabeder. Toprağın yağlı veya
kumlu olduğunu tesbit etmek için, numune az su ile karıştırılıp yoğurulur. Hamur gibi
yoğurulabilen, şekillendirilebilen ve bıçakla düzgün bir şekilde kesilebilen killer yağlı
killerdir. Az plâstik olan kumlu killer yoğurulurken parçalanır ve biraz fazla su ilâve
edilince yayılır, akıcı hale geçerler.
Laboratuvar muayene metodları
Kiremit, tuğla topraklarının laboratuvar muayenelerinin yapılabilmesi için, en az
üç kilo numuneye ihtiyaç vardır. Bu killerin kimyasal analizlerinin yapılması muhakkak
şart değildir; teknolojik denemelerle hammaddenin imalâta elverişli olup olmadığı hakkında
bir kanaat edinilebilir. Fakat kimyasal analiz neticeleri bilindiği takdirde, hammaddenin
bazı özellikleri ve ihtiva ettiği zararlı maddeler tesbit edilebilir.
Killi kısım uzaklaştırıldıktan sonra, bakiyenin mineralojik tetkiki de faydalı olur.
Röntgenografik ve diferansiyel termik analizler hammaddenin bünyesinin tanınmasına
yararlar, fakat pratik değerlendirme bakımından fazla önemi haiz değildirler.
Laboratuvarda killerin teknolojik muayenesi, ön denemeler, pişmeden önceki
denemeler ve piştikten sonra yapılan denemeler olmak üzere, üç kısımda mütalâa edilir,
önce ön denemeler yapılarak hammadde hakkında umumi malûmat edinilir. Sonra tane
büyüklüğü, CaCO3 nispeti ve plâstiklik suyu miktarı tesbit edilir. Numune kalıplandıktan
sonra kuruma zamanı, kuruma küçülmesi ve kuru mukavemeti tâyin edilir.
Mütaakıben, muhtelif hararetlerde pişirilen numunelerin rengi, yüzey sertliği, pişme
küçülmesi, su emme nispeti, çatlama ve deformasyon durumu tesbit edilir. Ayrıca, bazı
hususi hallerde, mamulün hacim ağırlığı, suda çözünen tuz nispeti, basınca ve dona
dayanıklılığı, su geçirgenliği de tâyin edilmelidir.
Raporda, netice olarak, hammaddenin tuğla ve kiremit imaline elverişli olup olmadığı
belirtilir.
Neşre verildiği tarih 5 Mayıs, 1964
Oktay ORHUN
Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
ders,plan,proje,performans,ödev