Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH), bir ülkenin ekonomik gücünü ölçmenin ve diğer ülkeler ile dolar bazında karşılaştırmanın standart yöntemidir.


IMF‘ göre gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH), bir ekonominin her şeyidir. GSYİH, nihai mal ve hizmetlerin parasal değerini ölçer. Yani, son kullanıcı tarafından satın alınan mal ve hizmetlerin parasal değerini yansıtır. Çeyrek veya bir yıl gibi; belirli bir zaman diliminde bir ülkede üretilen ve satılan mallar hesaba katılır. Bir ülke sınırları içinde üretilen tüm çıktıları hesaba dahil eder.

Gayri safi milli hasıla ise; bir ülkenin bir yılda üretilen ürün ve hizmetlerinin toplam değeridir. Zenginlik ölçütüdür. Eskiden GSYİH yerine gayri safi milli hasıla (GSMH) ifadesi kullanılırdı.

Bugün kullanılmakta olan gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) ifadesi, hem yurt içi hem de yurt dışındaki vatandaşlarımızın gelirlerini de içerir.

Ekonomistler birçok kısaltma kullanır. En yaygın olanlardan biri, gayri safi yurt içi hasıla anlamına gelen GSYİH’dir. Gazetelerde, televizyon haberlerinde, hükümetler, merkez bankaları ve iş dünyası tarafından hazırlanan raporlarda sıklıkla bu ifade yer alır.

Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) ifadesi. ulusal ve küresel ekonomilerin sağlığı için bir referans noktası olarak yaygın olarak kullanılır hale gelmiştir.

GSYİH büyürken, özellikle de enflasyon bir sorun değilse, işçiler ve işletmelerin durumu, büyümediği zamana göre genellikle daha iyidir.

Gayri safi yurt içi hasıla nelerden oluşur?

IMF’e göre GSYİH, piyasada satılmak üzere üretilen mal ve hizmetlerden oluşur. Devlet tarafından sağlanan savunma veya eğitim hizmetleri gibi bazı piyasa dışı üretimi de içerir.

Alternatif bir kavram, gayri safi milli hasıla veya GSMH, bir ülkenin sakinlerinin tüm üretim çıktılarını hesaba katar. Dolayısıyla, Almanya’ya ait bir şirketin Amerika Birleşik Devletleri’nde bir fabrikası varsa, bu fabrikanın çıktısı ABD GSYİH’sına, ancak Alman GSMH’sına dahil edilecektir.

Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) nasıl hesaplanır?

Kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla İngilizce kökenlidir. GSYİH, İngilizce’de “Gross domestic product (GDP) per capita” olarak tanımlanır.

GSYİH hesaplaması yapılırken o ülkenin nüfusu ve gayri yurt içi hasılası kullanılır.

Kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasılanın hesaplanması için, ülkenin gayri safi yurt içi hasılası, nüfusuna bölünür.

Dünya Bankası‘na göre kişi başına gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH), gayri safi yurtiçi hasılanın yıl ortası nüfusa bölünmesiyle hesaplanır.

Birleşmiş Milletler (BM)‘e göre, kişi başına düşen GSYİH seviyeleri, cari piyasa fiyatlarındaki GSYİH’nın nüfusa bölünmesiyle elde edilir.

Gayri safi yurt içi hasılayı hesaplamak kolay değildir. Tam bir ölçüm vermez. Çünkü, kayıt dışı ekonomi veya ücretsiz çalışmalar gibi birçok ekonomik faaliyet, kayıt altına alınamamakta, hesaplamaya dahil edilememektedir.

IMF’e göre GSYİH büyürken, özellikle de enflasyon bir sorun değilse, işçiler ve işletmelerin durumu, büyümediği zamana göre genellikle daha iyidir.

GSYİH ortalama olarak hesaplanır. Bu yüzden kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla, gelir eşitsizliğini tam olarak göstermez. Örneğin; Nijerya’nın 5888 $’lık gelir ortalaması (2020), gerçekleri yansıtmaz. Çünkü bu gelirlerin büyük kısmı -örneğin petrol gelirleri- sadece birkaç kişinin cebine girmektedir.

Birçok insan en iyi ekonominin en adil olan ekonomi olduğunu düşünür. Fakat hızlı büyüme eşitsizliği getirir. Çünkü bazı insanlar gelir merdivenine diğerlerinden daha kısa sürede tırmanmaya başlar. Çin’in hızlı büyümesi beraberinde gelir eşitsizliğini de getirmiştir.

GSYİH’nın solunabilir hava, içilebilir su veya iklim değişiklikleriyle bir ilgisi yoktur. Çin’in hızlı GSYİH artışı, çevre için çok pahalıya mal olmuştur.

GSYİH, 2008-2009 Ekonomik Krizi’ne neden olan yatırımlar gibi kötü yatırımları hesaba katmaz. GSYİH bazında bütün yatırımlar iyi yatırımlardır.

Gayri safi yurt içi hasıla:

  • Temel bir ekonomik gösterge olarak kabul edilir.
  • Bir ülkenin nüfusuna göre toplam ekonomik çıktı düzeyini ölçer.
  • Nüfusun toplam refahındaki değişiklikleri yansıtır.
  • Mal ve hizmet üretimindeki büyüme, ekonominin nasıl ilerlediğinin temel bir belirleyicisidir.
  • Toplam üretim nüfus başına pay edildiğinde, toplam üretiminin nüfus tarafından ne ölçüde paylaşılabildiği ortaya çıkar.
  • Kişi başına reel GSYİH’deki büyüme, nüfus başına düşen gelir artış hızını gösterir.
  • Tek bir bileşik gösterge olarak, ekonomik kalkınmanın güçlü bir özet göstergesidir.
  • Sürdürülebilir kalkınmayı doğrudan ölçmez. Ancak sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik ve kalkınma yönleri için çok önemli bir gösterge olarak kabul edilir.
  • Gayri safi yurt içi hasıla, ABD doları ($) temel alınarak hesaplanır.
  • Gayri safi yurt içi hasıla her sene değişir. Örneğin, değişken fiyatlar sadece petrol ihraç ederek kazanç elde etmekte olan petrol ihracatçısı ülkelerin GSYİH’larını bir yükseltir, bir alçaltır. Mart 2020’den itibaren dünyayı etkisi altına alan koronavirüs kaynaklı salgın hastalık, bütün ülkelerin gayri safi yurt içi hasılalarını olumsuz yönde etkilemiştir.

Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) Nedir?

Satın alma gücü paritesinin İngilizcesi “Purchasing Power Parity (PPP)“dir. Ülkeler arasındaki ekonomik üretkenliği ve yaşam standartlarını karşılaştırmak için kullanılan popüler bir makroekonomik analiz ölçütü, satın alma gücü paritesidir (PPP). PPP, farklı ülkelerin para birimlerini “mal sepeti” yaklaşımıyla karşılaştıran bir ekonomik teoridir. CARES Yasası tarafından oluşturulan Maaş Koruma Programı ile karıştırılmamalıdır.

Satın alma gücü paritesi (PPP), ekonomistlerin ekonomik üretkenliği ve ülkeler arasındaki yaşam standartlarını karşılaştırmasını sağlar. Bu yüzden bazı ülkeler gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) rakamlarını SAGP’yi yansıtacak şekilde ayarlar.

Gayri safi yurt içi hasıla artık, hayat pahalılığını esas alan satın alma gücü paritesi (SAGP) ile ifade edilir. Eski hesaplar -döviz kuruna bağlı GSYİH- artık yanıltıcıdır. Çünkü, birbirine kıyasla dövizlerin değerleri ya çok düşük ya da çok yüksek olabilir. Doğru hesaplayabilmek için SAGP her ülkede standart bazı ürünlerin ve hizmetlerin bedelini baz alır. SAGP’nin ölçümlerine göre Çin, döviz kuru GSYİH’sının gösterdiğinden neredeyse iki katı daha zengindir.  Çünkü Yen’in değeri çok düşüktür.

Satın Alma Gücü Paritesi Nasıl Hesaplanır?

PPP’nin göreli versiyonu aşağıdaki formülle hesaplanır:

S=P1:P2

S= 1 nci para birimi ile 2 nci para biriminin döviz kuru​. Örneğin; Dolar/TL kuru gibi.

P1: X ürününün 1 nci para birimine göre fiyatı.

P2: X ürününün 2 nci para birimine göre fiyatı.​

Ülkelerin satın alma gücü paritesinin karşılaştırılması

Ülkeler arasında anlamlı bir fiyat karşılaştırması yapabilmek için çok çeşitli mal ve hizmetler göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak, toplanması gereken çok miktarda veri ve yapılması gereken karşılaştırmaların karmaşıklığı nedeniyle bu bire bir karşılaştırmayı başarmak zordur. Bu karşılaştırmayı kolaylaştırmak için Pennsylvania Üniversitesi ve Birleşmiş Milletler, 1968’de Uluslararası Karşılaştırma Programını (ICP) oluşturmak için güçlerini birleştirdi. ICP, 1968 yılında Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü (UNSD) ve Pennsylvania Üniversitesi Uluslararası Karşılaştırmalar Birimi’nin ortak girişimi olarak Ford Vakfı ve Dünya Bankası’nın mali katkılarıyla kuruldu.

Sonuç:

Nobel ödüllü Joseph Stiglitz şöyle der: “Toplum kadar karmaşık bir yapıyı içine alabilecek hiçbir gösterge yoktur. Eğer yanlış ölçüm teknikleri kullanırsak, yanlış şeyler için çabalamış oluruz.”

Her ne kadar mükemmel olmasa da, GSYİH genel ekonomik faaliyetlerin en iyi ölçüm yöntemidir. Fakat bunu insan sağlığı ve mutluluğu ile karıştırmamak gerekir. Himalayalar’ın tepesindeki  küçücük ülke Bhutan, 72 farklı değişkenden oluşan bir “gayri safi milli mutluluk” endeksi önermektedir. Milli mutluluk hesaplanabilir mi?

Tüm üretim faaliyetleri GSYİH’ne dahil değildir. Örneğin, ücretsiz çalışma (evde veya gönüllüler tarafından yapılanlar gibi) ve karaborsa faaliyetleri gayri safi yurt içi hasıla hesaplamasına dahil edilmez. Çünkü doğru bir şekilde bunları ölçmek ve değer vermek kolay değildir. Bu, örneğin, bir müşteri için bir somun ekmek üreten bir fırıncının GSYİH’na katkıda bulunacağı anlamına gelir. Ancak, atın aldığı malzemeler GSYİH hesabına dahil edilecek olsa da, fırıncı aynı somunu ailesi için pişirirse GSYİH’na katkıda bulunmaz.

Ayrıca, GSYİH, makineler, binalar vb. gibi sözde  sermaye stoku üzerindeki “aşınma ve yıpranmayı” hesaba katmaz. Amortisman adı verilen sermaye stokundaki değer azalması GSYİH’den çıkarılırsa, ‘Net Yerli Hasıla (Net Domestic Product/NDP)’yı elde ederiz. Tekrarlarsak net yurtiçi hasıla (NDP), bir ülkenin ekonomik çıktısının gayri safi yurtiçi hasıladan (GSYİH) “amortismanın çıkarılmasıyla” hesaplanan yıllık bir ölçüsüdür.