1.Özne Yüklem Uyumsuzluğu: İlk bakılması gereken öznenin insan mı insan dışı bir varlık mı olup olmadığıdır. Tekil ve çoğul olma durumuna, olumlu olumsuz olma durumlarına daha sonra bakılır.
| Özne insansa: | |
| Özne tekilse yüklem tekil olur. | Annem yemek yaptı. |
| Özne çoğulsa yüklem tekil veya çoğul olabilir. | Aliler burada yaşıyor- yaşıyorlar. |
| Özne insan dışı varlıksa, kavramsa veya organsa: | |
| Özne tekil olsa da çoğul olsa da yüklem tekil olur. | Kuşlar uçuyor. |
| Tırnaklarını kesti. |
Not: Kişileştirme vb söz sanatlarının olduğu cümlelerde ve isim cümlelerinde bu kurallar geçerli değildir.
Örnek:
Kuşlar coşkuyla uçuşuyorlar.
En hızlı ulaşım araçları uçaklardır.
Dilimizde bazı özneler olumlu (hepsi, herkes) bazıları ise olumsuz (kimse, hiç kimse, hiçbiri) anlamlarda olduğu için yüklemlerin de özneye göre olumlu veya olumsuz olur. Cümlelerde ne… ne bağlacı olumsuzluk anlamı taşıdığı için yüklem olumlu olur.
Örnek:
Akşam yemeğine herkes katılmadı. (Hiç kimse olmalıdır.)
Kimse bu paraya bu işi yapmaz. (Bu cümle doğru.)
Ne laf dinler, ne verilen görevi yapar. (Şekil olarak olumlu anlam olarak olumsuz bir cümledir.)
2.Özne Eksikliği: Birden çok yargı bulunan birleşik, sıralı ve bağlı cümlelerde özne yüklem uyumu olmalıdır. Uyumsuzluk durumu özne ihtiyacı ortaya çıkarır ve anlatım bozukluğuna sebep olur.
Örnek:
Çocuğun başı ağrıyordu, kitap okuyamadı. (Çocuk öznesi eklenmeli.)
3.Nesne Eksikliği: Geçişli (nesne alabilen yüklemler) cümlelerde nesne olmaz ise başka bir öge nesne yerine kullanılır ve anlatım bozukluğuna sebep olur. (Sıralı ve bağlı cümlelerde görülür.)
Örnek:
Sınıf kurallarına uyun, uygulayın. (Kuralları nesnesi gerekiyor.)
Büyüklerimize saygı duymalıyız, incitmemeliyiz. (Büyüklerimizi nesnesi gerekiyor.)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
ders,plan,proje,performans,ödev